issue 17 - 2017

GERHARD RICHTER / The second layer: the signature

FRANÇOIS DEY / A Dutch seascape I see, 2017 / On Kimball Gunnar Holth

GIJS VAN LENTHE / Flowers with painting, 2017

Nicole Russo / On Dreaming, 2017

Editorial board:
Kees van Gelder
Iris van Gelder

CUT17-GRichter.issue17-cover701

This issue comes with a color photo print of Gijs van Lenthe and is available for Special Cut Subscribers.
ca 22 x 15 cm
signed, numbered and dated, edition 35 + 2 AP

for English scroll down

In de tentoonstelling ’De tweede laag; de handtekening van GERHARD RICHTER ’ is sprake van een w e r e l d p r i m e u r van drukwerk dat Gerhard Richter heeft voorzien van een signatuur als extra laag op prentbriefkaarten en boekpagina's. Het is een gebaar dat te vergelijken is met het rakelen van zijn olieverfschilderijen. Elk drukwerk met de kunstenaar ’s handtekening wordt beschouwd als een betekenisvolle beeldtoevoeging aan de reproductie.

Voor het eerst wordt drukwerk van Gerhard Richter gepresenteerd dat officieel niet een autonoom deel van zijn werk in oplage vormt, maar wel door hem met een handtekening en soms met datum beschreven is. Het is gesigneerd werk dat verdient bijgezet te worden in het oeuvre van Gerhard Richter, ook al is dat niet binnen de vier muren van zijn atelier of van een uitgever tot stand gekomen. Enerzijds is het drukwerk dat voor bewonderaars is gemaakt, anderzijds resulteerde dit in een opmerkelijke collectie klein drukwerk in offset, die Richter beeldbewust in de wereld gezet en geautoriseerd heeft.

In algemene zin is een aantrekkelijk beeld een beeld waar je naartoe gezogen wordt of in het geval van een plat vlak waar je jezelf illusionistisch in kan verliezen. De grootste bijdrage die Gerhard Richter aan de beeldende kunst heeft geleverd is zijn vermogen om bij de eerste blik van de toeschouwer een flinke drempel voor de voeten te gooien. In zijn werk is illusie niet het eerste dat op de voorgrond treedt. De aantrekkingskracht is secondair en zit ergens anders. Als je bij hem op een fotografisch scherpe manier wilt zien wat er precies in zijn figuratieve schilderijen aan de hand is, dan lukt dat niet. Deze zien er uit als bewerkte foto's, maar zijn dat niet.
De toegepaste rakeltechniek in Gerhard Richter's fotorealistische schilderijen resulteert in een vervagende laag die als een extra dimensie afstand tot het onderwerp schept. Je wordt even van je stuk gebracht, want wat zie je en waarom is dat onscherp? In zijn abstract expressionistisch geschilderde doeken creëert hij een vergelijkbare afstandelijkheid door met strakke rakelstrepen een schildersgebaar te suggereren, maar in werkelijkheid abstraheert hij de emotionaliteit van het handgebaar; de strepen leveren dikwijls kaarsrechte mechanisch gezette verflijnen op. In deze categorie schilderijen is sprake van een getemperde expressie doordat de ’denkende hand’ de stramheid van een houterig schrapen toont en niet de ambachtelijke virtuositeit van een combinatie van verfvegen.

Gerhard Richter staat er bekend om dat hij op de meest diverse manieren de reproduceerbaarheid van zijn werk aan de kaak stelt, zoals in kunstenaarsboeken, grafiek, offset-drukwerk, multiples en foto’s te zien zijn. Een deel van dat werk in oplage is gesigneerd zonder een oplagenummer of jaaraanduiding. Een goed voorbeeld is de Goslar Kerze-poster die het Mönchehaus-Museum für moderne Kunst in 1988 heeft uitgegeven. In een dolle bui heeft hij zelfs een aantal posters ondertekend met de namen van Joseph Beuys en Georg Baselitz: ”Ich habe damals aus Quatsch auch noch Beuys und Baselitz geschrieben. Das sei keine Provokation, sondern ’Übermut’ gewesen.”
In de tentoonstelling ’De tweede laag; de handtekening van GERHARD RICHTER’ is de karakteristieke aanpak van reproduceerbaarheid en herhaling terug te vinden. Het gaat om een beperkte keuze uit een collectie van ongeveer zestig reproducties die voluit op de afbeelding gesigneerd zijn. Enerzijds kan het drukwerk in de vorm van prentbriefkaarten en bladzijden uit boeken en catalogi als gelegenheidswerk gezien worden, anderzijds is de opvallende manier van de frontaal neergezette handtekeningen - alsof die het resultaat van rakelbewegingen zijn geweest - een reden om dit werk als een zelfstandige beeldgroep op te vatten. De tentoonstelling legt daarmee een basis voor een discussie over de omstandigheden waarin Gerhard Richter het werk wellicht als bagatelle en uit sentiment heeft gesigneerd en tegelijkertijd over de manier van signeren die bewust tot een opmerkelijk nieuw beeld heeft geleid.

Een handtekening zonder enige toevoeging kan in de basis niet anders gezien worden dan een autorisatie. Het is niet ongebruikelijk dat door een kunstenaar een handtekening op bijvoorbeeld een omslag of de titelpagina van een boek gezet wordt. Hier zou Richter’s handtekening, bijvoorbeeld gezet op een losse bladzijde uit een catalogus, gezien kunnen worden als een uit zijn context gerukt vriendelijk gebaar, slechts bedoeld voor een bewonderaar van zijn werk. In dit geval echter zijn de tentoongestelde pagina’s als losse vellen door leden van een ’Autographengruppe’ - grotendeels in de jaren tachtig - aan de kunstenaar opgestuurd met het verzoek die te signeren. Hier en daar is op de achterzijde van de pagina een korte tekst door Richter geschreven, soms ook op een geel Post it-papiertje.

Gerhard Richter wil de objectiviteit van een foto benadrukken door het fotobeeld-als-feit nog nadrukkelijker te laten zien. Dat kan het beste in een geschilderde foto; daar wordt de foto beter van, zegt hij. Om meer afstand te nemen van het beeld moet dat zelfde beeld gemanipuleerd worden om vrij te komen van subjectieve interpretaties. Met dit laatste is het beeld evenwel bewerkt en dus juist niet zo afstandelijk behandeld, maar Richter wil deze tegenspraak opheffen door het beeld precisie en bewust gekozen kleur te ontnemen. Het resultaat is verbluffend, want de kijker wordt niet geconfronteerd met een beeld, maar vooral met zichzelf dat al zoekend betekenis en een context probeert te vinden.

”A photo is already a little tableau, although it is not yet completely that. This characteristic is irritating and pushes you to transform it definitively into a painting” 1), zegt Gerhard Richter in een interview met Irmeline Lebeer. Hij beschouwt fotografie als een eenvoudige manier van schilderen. Door de foto daadwerkelijk te schilderen, zou je kunnen spreken van fotorealisme, maar dat is bij Richter niet meer dan een middel om meer objectiviteit te verkrijgen dan een foto van nature heeft. Voor hem is fotografie een middel om onbevangen en neutraal, en zonder persoonlijke interpretaties, een onderwerp als feitelijk gegeven aan de orde te stellen. Hij schildert een foto dat in beginsel een tableau of plaat was, hij wenst heel erg trouw te blijven aan de feitelijkheid van het vastgelegde basisbeeld. Deze bijzondere opvatting van fotografie en het doordouwen van het geregistreerde geeft uitdrukking aan de grote aantrekkingskracht die dit medium voor hem bezit, namelijk het vermogen om een beeld vast te leggen zonder gedachte, zonder ideologie, zonder thema, zonder vooropgezet oeuvreplan en zonder erin gelegde betekenissen. Dàt te schilderen is een foto te perfectioneren; de vervolmaking van de registrerende lens. En verder niets.

Naast de fotorealistische en abstract-expressionistische schilderijen in drukwerkvorm is er in de tentoonstelling een derde categorie drukwerk te zien die valt onder de ’Farbtafeln’. Zij bezitten duidelijk minder emotionele expressiviteit vergeleken met de werken uit de andere categorieïn. In deze schilderijen valt op dat de veegtechniek ontbreekt. Daarom zijn lange tijd de ’Farbtafeln’ die hij als een kleine serie in 1966 begon te schilderen als een stijlbreuk gezien. In de tentoonstelling is dit deel van Richter’s oeuvre vertegenwoordigd met twee reproducties die niet frontaal in het beeld gesigneerd zijn, maar in de vrije ruimte op de boekpagina. Op de een of andere manier is de onderbreking met witruimten tussen de stroken verfmonsters daar een obstakel. Daar signeerde hij klaarblijkelijk liever in het wit buiten de reproductie van het schilderij.

Samenvattend kan gesteld worden dat de tentoonstelling ’ De tweede laag; de handtekening van GERHARD RICHTER’ een herschikking voorstelt van de edities van Gerhard Richter.

1) interview in Chronique de l’Art vivant, Irmeline Lebeer, nr 36, 1973, pp.13-16

English text

Uncovering part of Richter's oeuvre:
The second layer, the signature of GERHARD RICHTER

Galerie van Gelder presents the world premiere of prints by Gerhard Richter that are provided with a signature creating an extra layer comparable to the raking in his oil paintings he is so well-known for. The small offset prints with the artist’s handwriting are being looked at as an artistic modification of the reproduction. These are consciously made gestures that lead to an unveiled new body of works.

For the first time printed matter of Gerhard Richter is presented that is not yet an autonomous part of his editioned works, but nevertheless is undeniably authorised. In a specific way book pages, postcards and invites are signed, sometimes also dated. It concerns hand written works that deserves to be categorised in the oeuvre of Gerhard Richter, even so it has not been realised within the four walls of his studio or at a publisher’s house. On one hand the signature was made for admirers of his work, on the other hand the consistent placing of the signature is a clear concept. On each print his signature is written almost like an ultra short drawing and always within de borders of the reproduced painting. Both being a signature and an image aware scribbling these collected prints are more than mere signed offset printed matter.

Generally spoken an attractive image is something one is easily drawn to or in case of a flat surface something one can loose oneself into in an illusionistic way. The most significant contribution Gerhard Richter has achieved is to set a tough threshold when the spectator has a first glance on his work. In his paintings illusion is not the first that comes to the foreground. The power of attraction is created on a secondary level and is not lying in a delusion of pictorial stimulus of phantasy. In case you wish to look at his figurative paintings in a photographic sharp manner, it will be in vain due to a painterly veil in front of the image. They look like manipulated photos, but are in fact not processed in such a way.

The applied technique of raking in Gerhard Richter’s photo based paintings results in a blurred layer that creates an extra dimension on the foreground; there is a gap between viewer and subject. Questions arise like what is it what you see and why is it unsharp? In the abstract expressionistic paintings he creates a similar cooling down by using austere squeegee strokes suggesting a traditional hand gesture of the painter. In stead the stripes often deliver completely straight mechanically drawn lines in the paint surface. In this category of paintings a restrained expression comes to life that is due to a thinking hand using the stiffness of a squeegee that scraped the paint.

Gerhard Richter is renowned for his innovative ways of reproducibility that he shows in artist’s books, graphic prints, printed matter, multiples and photos. A part of these editions is signed without numbering or year of production. A typical example is the Goslar Kerze poster published by the Mönchehaus-Museum für moderne Kunst in 1988. Being in a rowdy mood Richter signed even with the names of Joseph Beuys and Georg Baselitz; ’Ich habe damals aus Quatsch auch noch Beuys und Baselitz geschrieben. Das sei keine Provokation, sondern Übermut gewesen.’

In the exhibition ’The second layer; the signature of Gerhard Richter’ a typical approach of reproducibility and repetition is on display. It is composed of a limited choice from a collection of approximately sixty reproductions that have been ruthless signed on top of each picture. On one hand the printed matter may be looked at as casual work in the form of postcards, invites and pages from books and catalogues, on the other hand the up and down moving and signing hand on each image as if it concerns one of Richter’s squeegee movements is an argument to rank this printed matter as an autonomous body of works.

Gerhard Richter wishes to enhance the objectivity of a photo by demonstrating more prominent the photo image as fact. This can be achieved the best by painting a photo, i.e. this will improve the photo, he says. In order to get more distance from the image that same image has to be manipulated to free it self from subjective interpretations. With the latter the image is edited and so not really detached from its original state. Richter wants to neutralise this paradox by depriving choice and its decoding colour. The result is phenomenal, because the viewer is not so much confronted with an image, but more with himself/herself looking for meaning and a context.

1) interview in Chronique de l’Art vivant, Irmeline Lebeer, nr 36, 1973, pp.13-16

CUT magazine about art

issue 17 - 2017